رباتیک چیست ؟

    این سوال به ظاهر سوال ساده برای بسیاری از متخصصین آنقدر ها هم که نشان می دهد ساده نیست. واقعیت این است که در بررسی های اولیه متاسفانه متوجه شدم حتی در سایت های مرجع پاسخ های غلط به این سوال بسیار بیشتر از پاسخ های صحیح بوده به شکلی که تشخیص جواب صحیح حتی برای کارشناسان نیز مشکل است.

    شاید تقریبا و خلاصه بتوان گفت : به کارگرانی بعضا الکترومکانیکی با هوشمندی که معمولا برنامه پذیرهستند ربات و به علوم مرتبط و مشتقات این حوزه رباتیک می گویند.

    توجه داشته باشید که هبچ کلمه ای به خودی خود معنی خاصی ندارند. این ما هستیم که ابتدا آنها را ایجاد می کنیم و سپس به آنها معنی می دهیم. پس برای درک معنی ربات و رباتیک باید ابتدا شیوه به وجود آمدن آن و سپس معنایی که انسانها به آن بخشیدند را بررسی کنیم.

ربات : متنی منتصب به دکتر چادوبا -Chudoba- از آکسفورد اختراع این کلمه را مربوط به جزف -Josef- برادر کارل چاپک -Karel Čapek- نویسنده معروف چک میداند که در سال 1920 رمانی به یاد ماندنی به نامه کارخانه ربات سازی روسوم (RUR) در خصوص موجوداتی که با شبیه سازی از انسان تولید شدند و از کنترل خارج می شوند نوشته شده. وقتی چاپک از جزف که درحال نقاشی بوده در خصوص اسم این موجودات نظر میخواهد و پیشنهاد خود او "لابری" به عنوان مشتقی از "لابر" به معنی کارگر بود و پیشنهاد جزف "ربات" پیشنهاد جزف برگزیده می شود. پس از جهانی شدن این رمان و نمایش های مختلف از آن یک تیپ شخصیتی جدید به اسم ربات پدید آمد به این معنی که وقتی مثلا شما شخصی را مثلا آقای ایمنی یا بابابرقی خطاب می کنید منظور صفات یک تیپ شخصیتی است که از تلویزیون به وجود آمده و همین امر برای ربات ها نیز صادق بود. اصلی ترین صفات ربات ها در نمایش نامه کارگری ، قیمت پایین ، شکل خاص حرکت ، قابلیت خروج از کنترل ، توانایی حل مسئله و در نهایت درک عشق و عاطفه بود. (1)

تصویری از نمایش RUR چاپک که ظاهرا ربات ها در حال شورش هستند

استفاده از این تیپ شخصیتی در تبلیغات و نمایشنامه های دیگر به عنوان نماد یک قشر یا یک مفهوم خاص رایج شد به شکلی که هنوز هم مرسوم است تا جایی که کم کم در بسیاری از فرهنگ ها صفت رباتیک در هنر به عنوان یک سبک پذیرفته شد. تئاتر های خیابانی با کاراکتر ربات هواداران زیادی را جذب کردند و  با توسعه سینما شکل تازه ای به خود گرفت و انواع مختلف آن پدید آمد. مثلا در حدود 1990 سری های پر مخاطب جنگ ستارگان در حال انتشار بوده که شامل چند ربات انسان نما و شبه انسان نمای الکترومکانیکی هوشمند بود. شاید این رویداد یکی از رویداد های مهم در تغییر مفهوم ربات از یک کارگر زنده به یک سیستم  الکترومکانیکی هوشمند با توانمندی های بالابه جای کارگر زنده بود و کم کم ربات نقش ویژه ای در محصولات فرهنگی و تبلیغاتی به خود گرفت.(2)

پس از آن دانشمندان و هنرمندان زیادی سعی در بروز رسانی و تکمیل این مفهوم داشتند و ربات ها تنوع زیادی پیدا کردند. بخشی از مکانیک و الکترونیک به شکل تخصصی به این حوزه پرداخت و هر مجموعه بنا به نیاز های خود محصولات و علومی را پدید آورد و با توجه به محبوبیت رمان چاپک نام آن را ربات نهاد. با گسترش این فعالیت ها کم کم این کلمه گسترش پیدا کرد به شکلی که تا حدود 20 سال بعد کلماتی مثل رباتیک ، رباتیکال ، رباتیکیست و ... به وجود آمدند.

رباتیک اسم صفت از کلمه ربات است. یعنی "مرد رباتیک" به مردی میگویند که رفتاری شبیه به ربات داشته باشد. همین طور در کلمات دیگر مثل "تفکر رباتیک" به معنی تفکری که صفاتی شبیه به ربات دارد.

در بسیاری از کارخانجات قرن 20 همه به دنبال کارگرانی خستگی ناپذیر و ارزان بودند و علومی را تحت عنوان رباتیک صنعتی به وجود آوردند که البته لازم به توضیح نیست که آنها ربات های واقعی هوشمند نمی خواستند پس در رباتیک صنعتی عملا خبری از هوشمندی و قابلیت درک عشق و عاطفه نیست. بلکه به حوزه هایی از اتوماسیون ، مکاترونیک و کامپیوتر که مربوط به سامانه های جایگزین نیروی انسانی برای کاهش هزینه و افزایش بهره وری هستند رباتیک صنعتی می گویند که شامل انواع بازوهای رباتیک ، ربات های رنگ پاش و ... هستند.

با توجه به اینکه بازوهای رباتیک در رباتیک صنعتی کاربرد فراوانی دارد. در استانداردهای بازوهای رباتیک صنعتی ISO/DIS 8373:2010 منظور از ربات به شرح زیر است:
تعریف ربات: هر مکانیزم متحرک برنامه پذیر خودمختارکه حداقل دو محور داشته باشد که جهت انجام وظیفه تعیین شده در محیطش حرکت می کند را ربات می گویند
تعریف خودمختاری: توانایی کنترل حرکت و ارتباطات جهت انجام وظیفه تعیین شده بدون دخالت انسان را خودمختاری گویند
توجه داشته باشید که این تعریف فقط تعریف ربات در استاندارد های بازوهای رباتیک صنعتی هستند که متاسفانه در بسیاری از وب سایت ها به عنوان تعریف استاندارد شده ربات به صورت کلی ارائه شده اند.

اما با پیشرفت تکنولوژی و توسعه الکترونیک و کامپیوتر قابلیت های دیگری از ربات ها مورد توجه قرار گرفت. پس از آن که برنامه نویسان کامپیوتر توانستند نرم افزار های بزرگ و هوشمندی بنویسند که بتواند با مسائل جدید رو برو شود و مفاهیم جدید را درک کند. هیچ اسمی برازنده تر از ربات برای آن پیدا نکردند. ربات گوگل یک ماشین فوق العاده است که می تواند مفاهیم را درک کند و به شما برای دسترسی به اطلاعات مورد نظرتون کمک کند. کافی است در گوگل تایپ کنید "لئشهم"  یا "hl,ca" احتمالا این کلمات برای شما معنی خاصی ندارند ولی گوگل متوجه می شود که شما فراموش کرده اید کیبورد خود را تغییر زبان دهید. اگر درک درستی از موضوع داشته باشید کم کم نگران خواهید شد. خصوصا اگه متوجه باشید که گوگل جزئیات رفتار های شما ، اینکه به چه کسانی زنگ می زنید و با آنها چقدر صحبت می کنید و ... را می داند.

هوش فوق العاده گوگل می تواند به ما هم در خصوص تعریف ربات و رباتیک کمک زیادی کند وقتی گوگل در خصوص ربات تلگرام یا ربات های اسپمر صحبت می کند و ... متوجه می شویم که در مسیر تکامل معانی مرتبط با ربات ما به جایی رسیدیم که تعریف قدیمی ربات ها تحت عنوان رباتیک صنعتی دیگر به قدر کافی کارآمدی ندارند. به عبارت دیگر بعد از ساخته شدن سیستم های هوشمند انسان نما که به ربات های داستان چاپک بسیار نزدیک تر بودند دیگر به سختی می شود یک بازوی مکانیکی در یک کارخانه را ربات نامید و کم کم از کلمات جایگزینی مثل همان "بازو" یا نهایتا "بازوی رباتیک" استفاده می شود.

اما برای درک بهتر معنایی که انسان ها به مرور زمان به این کلمه دادند می توانید تصویر ذهنی انسان ها از این کلمه را در نوشته ها و نقاشی ها تحلیل کنید. به پیشنهادات موتور های جستجو توجه کنید و تصاویر منتصب به ربات را مشاهده و به دسته بندی های آن دقت کنید.

امروزه ربات های انسان نمایی مشابه با ربات های داستان چاپک ساخته شده اند که توانایی مکالمه با انسان ، درک کلی موضوع و ... رو داشته باشند ولی با توجه به اینکه پیچیده ترین قسمت موضوع قابلیت خروج از کنترل ، حل مسائل جدید و درک عشق و عاطفه است. وقتی سازندگان این ماشین ها با افتخار محصول خود را ربات می نامند کم کم ربات نامیدن یک ماشین کنترلی ساده کار سختی خواهد شد. به عبارت دیگر این کلمه درحال تکامل است.

رباتیک : به علومی که برای ساخت یک ربات استفاده می شوند شامل : مکاترونیک -مکانیک و الکترونیک- کامپیوتر و هوش مصنوعی رباتیک می گویند. کارشناسان رباتیک معمولا در صنایع به برنامه سازی و برنامه دهی و مدیریت بازوهای مکاترونیکی صنعتی می پرداختند ولی امروزه با تکامل دانش و تکنولوژی بشری به طراحی سامانه های هوشمند جایگزین انسان چه برای انجام معاملات تجاری ، چه موتور های جستجو و ... می پردازند.

متاسفانه عدم درک همین موضوع منجر به تغییرات اساسی در ساختار رشته مهندسی رباتیک و تغییر نام و ... در ایران شد در حالی که به سادگی با تفکیک رشته رباتیک به دو رشته "رباتیک و اتوماسیون صنعتی" و "رباتیک و هوش مصنوعی" این فرصت وجود داشت که بدون ایجاد تنش و سردرگمی به تمامی نیاز های جامعه پاسخ گفت.

1 - https://en.wikipedia.org/wiki/R.U.R

http://web.archive.org/web/20130727132806/http://capek.misto.cz/english/...

http://www.thefreedictionary.com/robot

2- https://en.wikipedia.org/wiki/Robotic_art

https://en.wikipedia.org/wiki/C-3PO

https://www.beuth.de/de/norm-entwurf/din-en-iso-8373/135207964

...